Kinderen kan je in principe niet onterven. Zij hebben immers recht op een wettelijk voorbehouden erfdeel van ‘de helft’, al blijkt dat in de praktijk niet zo’n vaststaand gegeven te zijn. De waarde en omvang van de reserve kunnen namelijk sterk variëren naargelang de leeftijd van de langstlevende partner en de concrete gezinssituatie.
Wanneer een ouder overlijdt, rijzen er verschillende vragen. Eén daarvan is: waarop maak je als kind minimum aanspraak?
Als de overledene geen afwijkende spelregels heeft vastgelegd, dan geldt het wettelijk erfrecht, dat in bepaalde gevallen tot verrassende uitkomsten kan leiden. Wat je kind erft, hangt immers af van verschillende factoren.
Zo speelt onder meer de samenlevingsvorm van de ouders een belangrijke rol: het deel dat toekomt aan je partner, gaat immers in mindering van het erfdeel van je kind. Bij gehuwde ouders is de langstlevende partner wettelijk beter beschermd dan bij wettelijk samenwonenden. Feitelijk samenwonenden erven, zonder een afwijkend testament op te maken, zelfs niets van elkaar.
Daarnaast beïnvloedt ook de leeftijd van de langstlevende ouder de uiteindelijke omvang van het erfdeel van de kinderen. Dit omdat er bij de waardering van het vruchtgebruik onder meer rekening wordt gehouden met de te verwachten levensduur van de vruchtgebruiker.
Er zijn grenzen hoever je van het wettelijk erfrecht kan afwijken. Deze grens wordt het ‘voorbehouden erfdeel’ of ‘de reserve’ genoemd. Hierna lichten we toe hoe dat vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot of partner precies ineenzit en wat de impact ervan op de reserve is.
Wettelijk erfrecht en de reserve
Hoe je met je partner samenleeft, heeft een impact op het erfrecht én op de reserve.
Je bent feitelijk of wettelijk samenwonend
Feitelijk samenwonenden erven volgens de wet niets van elkaar. (Lees hier meer over de bescherming van de feitelijk samenwonende partner ).
De wettelijk samenwonende partner heeft daarentegen wel een erfrecht. Dit is echter beperkt tot het vruchtgebruik op de gezinswoning en de aanwezige inboedel. Dat vruchtgebruik is bovendien niet gegarandeerd gezien je als wettelijk samenwonende partner geen voorbehouden erfdeel hebt. De erflater kan dat vruchtgebruik eenvoudig ontnemen.
Je bent gehuwd
Ben je gehuwd, dan krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op de volledige nalatenschap, terwijl de kinderen samen de blote eigendom verkrijgen, elk voor een gelijk deel.
Dat wettelijk erfrecht geldt zolang je hiervan niet afwijkt, bijvoorbeeld via een testament of huwelijksovereenkomst.
Over de helft van je vermogen kan je steeds vrij beschikken. De andere helft blijft voorbehouden voor je langstlevende echtgenoot en kinderen. Dit is het zogenaamde ‘voorbehouden erfdeel’ of ‘reserve’, waarover je niet zomaar vrij kunt beschikken. Deze reserve krijgt de langstlevende echtgenoot in vruchtgebruik en de kinderen in blote eigendom.
Wat is de blote eigendom en het vruchtgebruik?
Als blote eigenaars worden de kinderen weliswaar eigenaar van de geërfde goederen, maar zij hebben niet het recht om er gebruik van te maken noch om de inkomsten (bijvoorbeeld huur) of opbrengsten (bijvoorbeeld dividenden) ervan op te strijken. Deze rechten blijven namelijk aan de langstlevende ouder-vruchtgebruiker voorbehouden.
Bij het einde van het vruchtgebruik (doorgaans bij het overlijden van de vruchtgebruiker) zullen de blote eigenaars de ‘volle eigendom’ op deze goederen verkrijgen. Het vruchtgebruik van de langstlevende ouder zal uitdoven en aangroeien bij de kinderen als blote eigenaars.
Wat is blote eigendom en vruchtgebruik waard?
De waarde van de blote eigendom wordt berekend door de waarde van de volle eigendom te nemen en de waarde van het vruchtgebruik hiervan af te trekken.
De waarde van het vruchtgebruik hangt af van de leeftijd van de vruchtgebruiker. Bij een jonge weduwnaar, zal zijn vruchtgebruik hoger gewaardeerd worden, gelet op zijn hogere levensverwachting. Het vruchtgebruik van een tachtigplusser zal daarentegen een stuk lager liggen.
De impact van de leeftijd van de vruchtgebruiker op de waardering van de blote eigendom tonen we verder in dit artikel aan de hand van een concreet voorbeeld.
Verschil fiscale en burgerrechtelijke waardering
Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen enerzijds de fiscale berekening (lees: de waarde waarop men belast wordt) en anderzijds de burgerrechtelijke berekening (lees: de waarde die uitbetaald wordt). (Klik hier voor de meest recente fiscale en burgerrechtelijke tabellen).
Fiscale waardering van vruchtgebruik
Voor de berekening van de erfbelasting moet je de tabellen van de Vlaamse Codex Fiscaliteit (VCF) raadplegen.
Burgerrechtelijke waardering van het vruchtgebruik
Voor de burgerrechtelijke waardering bij uitbetaling of omzetting van het vruchtgebruik bestaan er daarentegen verschillende methodes. Hierbij laat de wet toe dat de vruchtgebruiker en de blote eigenaar onderling afspraken maken. (Lees hier meer over omzetting van vruchtgebruik).
Komen vruchtgebruiker en blote eigenaar niet overeen, dan zal er worden teruggevallen op de wettelijke waarderingstabellen die jaarlijks in het Belgisch Staatsblad worden bekendgemaakt.
Twee gezinnen, twee verschillende uitkomsten
We tonen de impact van de leeftijd van de vruchtgebruiker op de verdeling vruchtgebruik-blote eigendom aan de hand van volgende casus.
Beeld je twee gezinnen waarvan de vrouw overlijdt. In het eerste gezin is de weduwnaar 30 jaar en in het andere gezin 80 jaar. Zij laten telkens 2 kinderen na. Beide vrouwen bezitten bij hun overlijden een vermogen van € 500.000.
In beide gevallen zal, volgens de wet, haar echtgenoot het vruchtgebruik en haar kinderen de blote eigendom erven van deze € 500.000.
Indien de omzetting van de vruchtgebruik-blote eigendom verhouding wordt gevraagd, zal de uitkomst in beide situaties uiteenlopend zijn door de verschillende leeftijd van beide langstlevende echtgenoot-vruchtgebruiker.
In de eerste situatie kan de 30-jarige weduwnaar/vruchtgebruiker aanspraak maken op 75,74% van deze som of ongeveer € 380.000. Bijgevolg ontvangen de kinderen elk een som van afgerond € 60.000.
De 80-jarige weduwnaar/vruchtgebruiker daarentegen zal 16,63% van deze som of afgerond € 85.000 ontvangen en beide kinderen elk een bedrag van
€ 207.500.
Hoeveel is de reserve van 50% blote eigendom in casu concreet waard?
Afhankelijk van de leeftijd van de weduwnaar/vruchtgebruiker bedraagt de uitbetaalde reserve van 50% in blote eigendom in deze twee situaties 12,13% versus 41,68 %.
Wat bij twee nieuw samengestelde gezinnen?
In aanwezigheid van stiefkinderen geldt bij omzetting van vruchtgebruik bovendien een bijzondere correctieregel. Dit is om te vermijden dat de erfrechtelijke aanspraken van de kinderen uit een vorige relatie te veel zouden worden uitgehold.
De wet voorziet in dit geval dat de vruchtgebruiker minstens 20 jaar ouder wordt geacht dan het oudste kind uit een vorige relatie van de overledene. Deze correctie wordt ook wel de ‘instantveroudering’ genoemd en zorgt ervoor dat de waarde van het vruchtgebruik daalt, zodat de ‘eigen’ kinderen bij omzetting een grotere waarde ontvangen.
Beeld je in dat elk van de overleden vrouwen een kind van 50 jaar had uit een vorige relatie. Bij de weduwnaar/stiefvader van 80 jaar blijft voormelde waardering behouden. Bij de weduwnaar/stiefvader van 30 jaar daarentegen zal bij een omzetting rekening gehouden worden met een vruchtgebruiker van (50 jaar + 20 jaar =) 70 jaar. De weduwnaar/stiefvader zal zo niet 75,74% ontvangen, maar wel 31,64% ontvangen voor zijn vruchtgebruik!
Hoeveel is de reserve van 50% blote eigendom in casu concreet waard?
Afhankelijk van de leeftijd van de weduwnaar/vruchtgebruiker bedraagt de uitbetaalde reserve van 50% in blote eigendom in deze twee situaties 34,18% versus 41,68 %.
Conclusie
Wat op het eerste zicht een vast voorbehouden erfdeel van 50% lijkt, blijkt in de praktijk eerder een variërende waarde te zijn. Pas wanneer de langstlevende echtgenoot/vruchtgebruiker overlijdt en het vruchtgebruik hierdoor uitdooft, zullen de kinderen hun reserve van 50% volledig ontvangen hebben.
De uitbetaalde waarde van het voorbehouden erfdeel van de kinderen hangt af van:
- de leeftijd van de overlevende echtgenoot
EN
- de relatie tussen de kinderen en de overlevende (stief)ouder.
Toch iets om bij stil te staan… Hou hiermee rekening en stuur je successieplanning zo nodig bij. Laat je hierin begeleiden door een deskundige.
Eline Feys & Tom Huyghebaert
Experten familiale planning